Bokkenrijders en heksenvervolging in Limburg
Heemkundevereniging Helden organiseert lezing door Ton van Reen
De bekende auteur Ton van Reen uit de gemeente Peel en Maas zal op donderdag 20 november
2025 een lezing houden in Gemeenschapshuis ‘In Kepèl’ aan de Kerkstraat in Panningen onder de
titel ‘Bokkenrijders en heksenvervolging in Limburg’. De lezing wordt georganiseerd door
Heemkundevereniging Helden.
Bokkenrijders
In de achttiende eeuw ging de bevolking van het zuiden van Nederland, België en het Rijnland gebukt
onder armoede en honger, als gevolg van misoogsten en het sterven van vee. Gedwongen door de
honger trokken groepen mensen eropuit om voedsel te stelen waar het te halen viel, onder meer bij
grote boerderijen, kastelen, abdijen en brouwerijen. Ze werden bokkenrijders genoemd omdat ze
zich ’s nachts op de rug van duivels, in de gedaanten van bokken, door de lucht zouden verplaatsen.
De overheid, die in Noord-Limburg tot de komst van de Fransen grotendeels Pruisisch was, liet de
vervolging van de hongerdieven over aan de plaatselijke schepenbanken.
In Venlo was vooral Hendrik Corts, bijgenaamd Hulster Heinke bekend, omdat hij vaak verbleef op de
boerderij Hulsterhof. In 1753 stak hij herberg de Gelderse Postwagen aan de Herungerweg in brand.
Hij eindigde in 1754, na te zijn geradbraakt, aan de galg op de Maagdenberg. Zijn vrouw Geertrui
Kap, bijgenaamd Zwarte Trui, eindige ook haar leven aan de galg in Venlo. De kompanen van Heinke
werden elders opgehangen of gevierendeeld. Willem de Speelman eindigde aan de galg in Kessel.
In de Boekend moet zich ook een roversnest hebben bevonden, op de plek Achter Cockerse, waar
boerenvrouw Leufke Gijsen onderdak bood aan zwervend volk, zoals bedelaars, marskramers en
muzikanten onder wie zich Roma en Sinti bevonden, zigeuners genoemd. In de achttiende eeuw
werden Roma en Sinti massaal uit Spanje en Frankrijk verjaagd en kwamen in het zuiden van de
Nederlanden aan, deelden in de honger en sloten zich aan bij de groepen hongerdieven.
Ook in Helden waren ze niet welkom. Er stond een galg op de plek die nu nog Heiespoos heet, een
verbastering van ‘de heidense post’. Daar heeft menig zigeuner onverdiend het leven gelaten.
Minder bekend is dat de Tegelse baron Von Glasenapp die op kasteel Holtmühle woonde een
belangrijke bokkenrijderskapitein zou zijn geweest. In een aantal processtukken getuigen
bokkenrijders dat Von Glasenapp met de bekende bokkenrijderskapiteins Joseph Kirchhoffs uit
Kerkrade en Antoon Bosch uit De Heek contacten onderhield en dat hij leiding gaf aan de
bokkenrijders in het land van Valkenburg. Von Glasenapp moet dus een dubbelleven hebben geleid,
want met zijn huurlingenregiment van dragonders, ruiters, streed hij vaker mee in oorlogen. In
wezen zijn alle bekentenissen over bokkenrijders afgedwongen door zware martelingen vaak met de
dood als gevolg, dus niet betrouwbaar en zijn vooral onschuldigen veroordeeld en vermoord.
Na het vertrek van de Fransen in 1815 was er ook weer veel armoe en raakten veel mensen dakloos
en gingen zwerven. De door de Fransen gevormden gemeenten stelde armenjagers aan, om al die
zwervers weg te houden. De gemeente Maasbree had een beroepsarmenjager in dienst. Later kregen
armenjagers de naam van veldwachters.
Ton van Reen
Ton van Reen is schrijver en journalist. Hij schrijft vaak over geschiedenis, maar ook romans en
kinder- en jeugdboeken. Over de bokkenrijders schreef hij de klassieker ‘De Bende van de
Bokkenrijders’ die werd verfilmd tot tv-serie. De serie kunt u bekijken via deze link:
https://shorturl.at/6biY8.
Lezing op 20 november
De lezing van Ton van Reen zal donderdag 20 november om 19.30 uur starten. De deuren van
gemeenschapshuis ‘In Kepèl’ zijn vanaf 19.00 uur geopend.
Entree, ook voor leden van Heemkundevereniging Helden, bedraagt €5,–.
Aanmelden kan via info@heemkundehelden.nl onder vermelding van Lezing Ton van Reen.